GROZ Utrecht: organiseren gezondheid begint in eigen buurt
GROZ draait zorg letterlijk om: de G van gezondheid staat voorop, niet meer de Z van ziekte. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft Utrecht een stimuleringssubsidie toegekend om gezamenlijk verder te bouwen aan een gezonde regio met vitale bewoners. GROZUtrecht is daartoe gestart met een leerregio-programma in de wijken Utrecht Oost, Kanaleneiland en de gemeente Nieuwegein. Daarbij staat de behoefte van de burgers (of patiënt) centraal. Hoe gaat dat in z’n werk en wat zijn tot nu toe de successen?
In GROZ werken burgers, overheid, zorginstellingen, kennisinstellingen, zorgverzekeraars, en ondernemers samen aan concrete zorgvernieuwingen. Daarbij staat de behoefte van de burgers (of patiënt) centraal. Anja van der Aa is een van twee programmamanagers (maar ze ziet zichzelf meer als trekker) van GROZUtrecht en onderhoudt de relaties met de bewoners in de wijken. Hoewel het programma pas een paar maanden loopt, heeft ze al successen te melden en een helder doel voor ogen.
Hoe begin je met het betrekken van bewoners bij de zorg?
“Je begint waar de energie zit om iets te willen veranderen of verbeteren in de wijk”, vertelt Anja. “Die kom je tegen tijdens een ontmoeting in de wijk, die bewoners soms zelf hebben georganiseerd: een wandeling of een bijeenkomst in een buurthuis.” Toch blijkt bewoners meekrijgen niet de grootste uitdaging. Het is vaak juist moeilijker om de professionals erbij te betrekken. “Ze zitten in twee gescheiden bubbels. Bewoners in die van de leefwereld, professionals in de systeemwereld. Alsof het twee verschillende planeten zijn; ze spreken en begrijpen elkaar te weinig.” Dat doorbreken is de uitdaging; daarvoor is een verbinder nodig met leiderschapskwaliteiten. Iemand die van aanpakken weet, flexibel is en bereid is soms twee stappen vooruit en een stap achteruit te doen. Om zo sleutelfiguren mee te krijgen en verschillende invalshoeken bij elkaar te brengen.”
Hoe breng je uiteindelijk de bewoners en professionals bijeen?
In GROZUtrecht zitten activiteiten die nadrukkelijk binnen de wijken plaatsvinden. Bewoners gaan samen met professionals aan de slag en werken buurtgericht; ze maken het nog kleiner dan gangbare projecten of programma’s. Je moet eerst weten wat er in dat buurtje leeft, waar bewoners precies om vragen. Dat begint met aanbellen en contact maken.
Anja signaleert dat de zorg de afgelopen jaren veel via aanbesteding werd georganiseerd waarbij grote organisaties werden gecontracteerd. Daardoor zijn bewonersinitiatieven en -organisaties in de verdrukking gekomen. GROZ brengt bewoners nadrukkelijk in een betere positie om informele zorg op kleine schaal te organiseren. Dan kunnen gepensioneerde mensen (soms ook huisartsen) in de wijk gelijkwaardig helpen. Anja: “Burgercollectieven zijn in opkomst: nieuwe ‘wijkbedrijven’ die samenwerking in de wijk organiseren. Ze hebben veel communicatiemiddelen zoals wijkkranten en wijk-tv waarmee ze alle bewoners bereiken. We zien dat wat bewoners en professionals in de ene wijk doen, wordt overgenomen door een andere wijk; dat vind ik al een succes.”
Is GROZ een eenmalig project of is dit de nieuwe manier van zorg vormgeven?
De drie wijken van GROZUtrecht vormen samen een sterke ‘leerregio’. Er wordt kennis gedeeld, van elkaar geleerd en mensen en inspireren elkaar. Wordt dat een permanente opzet? Anja verwacht van wel: “We veroorzaken een vliegwiel. Dat is veel sterker dan een hele regio ineens aan te pakken, dan heb je te veel mensen met wie je rekening moet houden. Tegelijk heeft Anja een duidelijke ambitie: een regionale gezondheidspolis. “Nu is alles in schotten georganiseerd, waar organisaties achter zitten. Het is veel zorg maar weinig gezondheids- en preventieactiviteiten. We houden ons ook bezig met hoe het regionale management van gezondheid straks georganiseerd moet worden, zodat we structureel fundamentele stappen kunnen gaan zetten. Dat worden scherpe keuzes over wat er in de zorg moet verdwijnen en wat er bij moet komen. Veel van de huidige zorg is niet bewezen of effectief. Sommige zorg die weinig geld kost, is soms juist effectief maar valt niet op en wordt dus niet gefinancierd. De keuzes moet je straks terug gaan zien in een regionale gezondheidspolis; het visitekaartje van de ‘omgekeerde zorg’ van straks. Daarin zie ik de burgercollectieven als belangrijke partners, want zorgaanbieders mogen nooit een polis aanbevelen. Sterke bewonerscollectieven in de wijken kunnen een bepaalde polis onder de aandacht brengen als die in het voordeel is van hun bewoners.”
Tips voor GROZ-collega’s in het land?
Tenslotte heeft Anja een aantal aanbevelingen voor collega’s die betrokken zijn bij GROZ-initiatieven in het hele land. “Verdeel de middelen die via GROZ beschikbaar komen gelijk over bewoners, regiopartners, en kennisorganisaties. Anders is er geen gelijkwaardigheid in de samenwerking tussen de partijen. Ontwikkel daarnaast snel een visie op governance in de regio; gebruik GROZ als springplank naar regionaal bestuur op het gebied van gezondheid. En: begin altijd met partijen en mensen die graag willen; als er zijn die moeilijk doen, komen die later wel. Anders bereik je niks.“
