Ziekenhuis van de toekomst: er ligt een rol voor zorgvernieuwers
Het traditionele ziekenhuis zoals we dat vandaag kennen, gaat op de schop. Een vast aantal afdelingen met een vast aantal bedden is letterlijk niet meer van deze tijd. Dat betekent het ziekenhuisconcept opnieuw uitvinden en nieuwe dingen uitproberen. Daarvoor zijn ervaringen en ideeën van de werkvloer nodig, maar ook de visie van innovatoren. Dat vindt Hannelore Schouten, managing consultant bij organisatieadviesbureau Berenschot. Ze houdt zich bezig met hoe het ziekenhuis anders en vooral ook toekomstproof en slimmer kan functioneren.
“Het ziekenhuis van de toekomst zal veel flexibeler moeten zijn,” stelt Hannelore. Ze is bezig met een promotieonderzoek naar hoe ziekenhuizen zich fysiek zouden moeten ontwikkelen. Met als doel de juiste zorg op de juiste plek (JZOJP) te garanderen en niet in de laatste plaats: om zorg bemensbaar te houden. “Daarvoor moeten we veel meer out-of-the-box denken,” betoogt ze. “Tegen innovatoren zou ik zeggen: pak je rol!”
Meegroeiende presentatie
Hannelore verzorgt regelmatig haar presentatie Het ziekenhuis van de toekomst, meestal voor de beleidsmakers in de zorg. “Die presentatie is met mijn loopbaan meegegroeid, en gaat over de uitdagingen die de zorg tegenkomt. Zoals de arbeidsmarktproblematiek en de juiste zorg op de juiste plek. Ik ben aan het promoveren op de implementatie van het boek Lean-led hospital design, dus een ziekenhuis gestoeld op lean principes. Dat biedt houvast in de situatie waarin je niet weet hoe de toekomst eruitziet maar daarop wel moet voorsorteren. Voorkomen dat wat je bouwt, verouderd is tegen de tijd dat je erin trekt.”
In het advieswerk van Berenschot ziet Hannelore dat nog te weinig zorginstellingen bezig zijn met wat JZOJP straks betekent voor hun organisatie-inrichting en gebouw. Veel instellingen werken mee aan het bouwen aan ‘anderhalvelijns zorg’. Welke impact heeft dit op al die specialistische verpleegkundigen die in het verlengde van de medisch specialist functioneren? Gaan zij meer richting deze centra en/ of zorg thuis? Hannelore: “En wat doen we met al die digitalisering? Als patiënten niet meer langs hoeven te komen, heb je minder poli-kamers nodig. Mijn oproep is om daarover meer en samen na te denken.”
Hoe moet het fysieke ziekenhuis veranderen?
Het ziekenhuisgebouw is een soort vanzelfsprekendheid, dat er nu eenmaal staat en hooguit als een balanspost wordt beschouwd, vindt Hannelore. Ze ziet relatief weinig externe prikkels voor bestuurders om hiermee bezig te zijn. Toch neemt ze in ziekenhuizen twee tendensen waar. Enerzijds dat er erg op JZOJP wordt ingezet onder het mom van te veel vraag. Daarbij wordt zorg naar bijvoorbeeld de huisarts, naar huis of naar VVT-instellingen verplaatst. Ziekenhuizen zijn nog relatief weinig bezig met mogelijke krimp en vooral met hoe ze vanuit de huidige situatie de toekomstige groei het hoofd kunnen bieden. “Toch zie ik ook innovatoren die nadenken over waarom je thuis geen IC-bed zou kunnen hebben,” vertelt Hannelore. “Of dat door de inzet van meer technologie, mensen veel langer zorg thuis kunnen ontvangen zonder dat ze nog naar een ziekenhuis moeten. De coronapandemie heeft aan deze gedachtenvorming zeker positief bijgedragen, maar dit zie ik nog te weinig vertaald naar de vastgoedstrategieën van zorginstellingen.”
Hoe verschilt het ziekenhuis van de toekomst met het huidige?
“De indeling moet veel flexibeler. Je ziet die noodzaak nu al door COVID-19. Een actueel knelpunt is dat het veel tijd en energie kost om op te schalen als dat nodig is en af te schalen wanneer dat kan. Ik denk dat het ziekenhuis van over 5 jaar veel beter kan meebewegen met de golven die er in de zorgvraag zullen blijven. Ziekenhuisbestuurders zullen in samenwerking met hun partners op een slimmere manier het beschikbare zorgvastgoed optimaal moeten benutten. Een patiënt heeft een bed nodig en vervolgens wordt er rond dat bed de zorg geregeld die hij op dat moment nodig heeft, ongeacht of dat eerste- of tweedelijns is. De zorg vanuit de vraag regelen, niet vanuit het aanbod.”
Welke partijen spelen een rol bij het vormgeven van het toekomstige ziekenhuis?
Volgens Hannelore kunnen in ieder geval twee spelers belangrijk aan de toekomstige ontwikkeling bijdragen: de mensen op de werkvloer en innovatoren. “Onderdeel van de Lean-led hospital design methodiek is dat je mensen van de werkvloer betrekt. Dat hebben we gedaan bij het ontwerp van het ziekenhuis in mijn onderzoek,” vertelt Hannelore. Onder andere door medewerkers in kartonnen modellen op ware grootte over afdelingen te laten lopen, want virtual reality schiet hiervoor (nog) tekort. Dat leverde naast veel verbeterpunten ook medewerkers op die significant beter voorbereid waren op de verhuizing en veel tevredener over de afdeling waar ze terechtkwamen.
“Daarnaast moet je met innovatoren kijken hoe je kunt voorsorteren op wat er in de toekomst nodig is,” is Hannelore’s advies. “Scenario’s verzinnen met mensen die out-of-the-box willen en kunnen nadenken. Dat vraagt soms afstand van die dagelijkse werkvloer. Meer proactief worden, inspelen op het onverwachte dat op je afkomt, je zaken niet laten overkomen. Zo heeft niet iedere patiëntenkamer zuurstof nodig. Maar voor de flexibiliteit wil je die misschien wel op ieder kamer kunnen toedienen. Om te voorkomen dat die kamer straks niet door een bepaald specialisme gebruikt kan worden. Ook wil je dat het ontwerp is voorbereid op implementatie van technologische innovatie en domotica op het moment dat jij dat wilt. Als je dat durft, kun je met elkaar toekomstbestendige zorg creëren.”
